Hamburg, Germany – An account by Austrian journalist, Dr. Hans Georg Behr in his book titled “Nepal Geschenk der Götter (Nepal Gifts of the Gods)” written in German reveals an unknown part of our history how the Newah Kingdoms fallen giving rise to Gurkhas. The account by Dr. Behr, who was born in Vienna, Austria but lives in Hamburg, Germany, translated into English by Chakana Nepami and a Nepal Bhasa version by Binod Saymi “Ala” have brought these untold episodes of the history into light recently. Either many of our historians were not aware of the episodes or reluctant to convey to us the events what led to the fall of Newah kingdoms in the Nepal Mandala in the 18th century. The account therin contradicts the conventional account of unification story of Nepal. Read more from the Nepal Bhasa version below.
The English version is published on our occassional printed issue of The Newah. Pdf copies available on request to: [email protected]
नेवाः राज्यया विध्वंस गथेजुल – नेपाःया हुयातःगु ईतिहासया छुँ उद्धरणत
– विनोद सायमि “आल” (अनुवादक)
ने.सं. ११२९ सिल्ला २५
येँ, नेपाल मण्डल – थूगु च्वसू, डा. हायन्स गेअर्ग बेअःभाजुँ जःमन् भासँ च्वया दीगु “नेपाःया हुयातःगु ईतिहास” सफूया पौल्याः ५६ निसेँ ६२ यातः चकना नेपाःमि मयजुँ यानादीगु अंग्रेज अनुवादँ नेपाल भासय् हिला न्ह्यब्वयाःगु जुल।
१) अंग्रेज सरकारँ गोरखालीतयेतः छाय् ल्वाभः लःल्हात धैगु वास्तबिक सत्य खँ थउँ तकनँ नेपाःया ईतिहासय् गोप्य जुइक हुया तःगु दु।
२) थ्व गोप्य याना तःगु संझौता थउँतकं लन्डनया ईष्ट ईण्डिया कंपनीया पुलांगु मुना ज्याकुथी दनी।
३) संझौताकथं पृथ्वीनारायणं ८०० पू हाते भरुवा बन्दुक व २१ म्ह सल्लाहकारपिं प्राप्त यात।
४) गुबले तक नेवाःतयेसँ न्हुँम्ह जुजु यात थः मनाः उबलय् तक गोर्खालीतयेसँ नेवाःतयेगु ककुइ तरवार दिकल।
५) थुकथं क्याप्टेन सीयनया सल्लाह साहुतिं (वँ धाःथेँ हे) पृथ्वी नारायण शाहं याःना यंकूगु खः।
६) नेवाःतयेतः सलंसः दँतक राज्य शक्तिइ थहाँवयेका बी मते।
७) पृथ्वीनारायणं नेपाः त्याकेवं तुरुन्त हे नेवाःतयेसँ आखः ब्वने, च्वये मदु याना बिल, थःछेँ ल्ह्वने मदु आदि आदि याये मदुगु याना बिल।
(पौ ल्याः ५६)
गोरखाया जुजु नरभुपाल शाह सन् १७१६ निसें चाया राजगद्दि च्वनाच्वंगु। वइतः थ्व राजगद्दि तसकं मछिंसे च्वनाच्वन। उकेँ वँ न्ह्यागुमू पुलाः जूसाँनँ स्वनिगःया वहःया राजगद्दि लिसे हिलेगु ईच्छा यात। वँ थःगु भूभाग तःब्याका यंकेत तःक्वः इहिपा याना स्वापू ब्याका यंकूसां थःगु आज्जु ताः लाके मफु। लिपा वं थःगु रणनीति हे हिल। सन् १७३२ य् वँ छगू पौ च्वसें, थः झिदँ दूम्ह काय् पृथ्वीनारायणयात ख्वपया जुजुया थाय् छ्वल। नरभुपाल शाहनँ थः काय् यात बाँलागु शिक्षा बिया ब्वलंकेत ख्वपया जुजुयात इनाप यात, गुगु नेपालय् जक जुइ फइ। अयनँ गोरखाया जुजु नरभूपाल शाहया ईच्छा धाःसा थः काय यातः लाय्कूया दक्वं दुगः खँ सीकेत जासुसी, सुराकि (Spy)याके बिकेगु खः। ख्वपया मल्लं पृथ्वीनारायणयात लाय्कूया न्ह्यागुज्याखँनं छम्ह पाहाँ कथं नाला काल। ख्वप जुजुं थः मस्तय्तः पृथ्वीनारायण लिसेतुं म्हितकी। पृथ्वीनारायण तसकं लुमंके फुम्ह नुगः दुम्ह खः, वया नेपाःया दक्वं घटनात लुमं। न्यादँ लिपा पृथ्वीनारायण थःगु देय् गोरखाय् लिहाँ वन। वँ ल्वापुया हुनि, सैनिक शक्ति व सैनिक तयातःगु थाय्बाय् सकतां सीका थूइका काये धुंकल। पृथ्वीनारायणँ बाँलाक्क थूकि, नक्वाःयातला अःपुकहे त्याकेफई, अले उगु हे दँय् नक्वालय् आक्रमण यात। थन नकचाम्ह राजकुमारं याउँक थुइकूगु द्वन वा वया अबुँ मल्लतयेतः कमजोर तायेकूगु द्वन। गोरखाँ बिचा मयाथें छथ्थुं मल्लत मंकाः जाना गोरखायात बामलाक्क बुकल। थनंलिं प्रत्येक बर्षाया इलय् गोरखां स्वनिगःया बाँला, तःजि (richness) थःगु ल्हातय् लाकेगु कुत यानातुँ च्वन। अथेसाँ ताः मलाः। सदाँ यँलाया (भाद्र महिना) लिपागु न्हि पाखे गोरखाँ स्वनिगः आक्रमण याःवइ अएनँ हताः गुबलें त्याके मफु। पृथ्वीनारायणं सन् १७६४ तक आक्रमण यानातु च्वन। वयाँलिं अचानक बिचा हे मयाःथें पृथ्वीनारायणं स्वनिगलय् छगू शान्तिया हसना छ्वल। मल्लतयसं थ्व पौयात छगू लसतां जाःगु हसना कथं नालाकाल। धात्थेंला देसय् गबलें मद्यूगु हतालं मल्लतय्त सदां घाघः जुयाच्वंगुया लिसें थःगु बनेज्याय् नं माक्वं बांमलाक्क लिच्वः लाकायंकूगु खः। अयनँ पृथ्वीनारायणया शान्तिया हसना धैगु वास्तवय् लिपा यायेगु हताया तयारी खः। पृथ्वीनारायणं थ्व ध्वं लाये ज्या तसकं धुर्तता कथं पुवंका मल्लतय्त झंगः ल्हात। गबले गोरखां उत्तर वनेगु लँपुइ पंगः थना बिल। उबलय् तिनि मल्लतयसं थुइका काल कि थ्व शान्तिया हसना मखु धैगु। मल्लतय्त हथाय् चायेमाःगु मेगु खँ धैगु गोरखातय्के गन वः गनं वः जुइक तसकं उच्च स्तरया ल्वाभः व आपालं आपा धेबा दत तर मल्लतय्सं मस्यू थ्व आशिर्वाद गोरखायात गनं चू लानाच्वन।
अंग्रेज सरकारं गोरखालीतयेतः छाय् ल्वाभः लःल्हात धैगु वास्तबिक सत्य खँ थौं तकंनं नेपाःया ईतिहासय् गोप्य जुइक हुया तःगु दु। थ्व गोप्य याना तःगु संझौता (treaty) थौं तकँ लण्डन ईष्ट ईण्डिया कंपनीया अभिलेखालय तयातःगु दनी। थ्व संझौताय् क्याप्टेन सीयेन (Captain Ceane) व गोरखाया पाखे ल्हाचिं तयातःगु दु। थ्व संझौता कथं अंग्रेज सरकारं गोरखायात ल्वाभः व सल्लाह साहुति बिइगु जुइसा गोरखां ईण्डिया व चीन नापया बनेज्या जुइगु लँपु त्वाः ल्हाना बिइमाः। ईण्डियाया मुगलतय् नेपाःया मल्लत नाप बनेज्या जुइगु व थ्व बनेज्यां याना मुगलतयेसँ ३० ब्वः धनसंपत्ती दुत कयाच्वंगु खः। अंग्रेज सरकारया इच्छा धैगु, थ्व धनसंपत्ती थःगु ल्हातय् लाकेगु।
संझौता कथं पृथ्वीनारायणं ८०० पू तुपः (हाते भरुवा बन्दुक् muskets) व २१ म्ह सल्लाहकारपिं प्राप्त यात। थ्व हे ल्वाभः व सल्लाह पाखें गोरखाँ किपुली सन् १७६६ स आक्रमण यात। किपूमिं गोर्खालीतयेत पने मफुत। स्वब्वः किपूमिते निब्बः किपूमितेतः स्यानाबिल। निर्दयी गोरखालीतय्सं म्वाःपिं किपूमिपिनिगु न्हाय् धेना बिल। थौं तक नं थ्व थाय् यातः “न्हाय् मदु थाय्” धायेगु याः। आः मल्लतयेसँ थुइकल कि, ई तसकं स्यना गंभिर जुइ धुंकूगु दु। येँया जुजु जयप्रकाश मल्ल तसकं बुद्धि विबेक दुम्ह जुजु खः, वं भारतया ईष्ट ईण्डिया कंपनीयात तसकं नुगःथीगु पौ च्वसें ग्वाहालि फ्वन। ईष्ट ईण्डिया कंपनीं तसकं बल्लापिं १५ म्ह मनूत, क्याप्टेन किन्लोच (Captain Kinloch) (गुम्हकि अयेला त्वने तसकं यःम्ह) या नेतृत्वय् छ्वयाहल। गुबलय् अंग्रेजत पहाड पाखे थ्यन उमिसं थःत गोर्खाली पाखें दायेकेगु पहः यात। अथे धैगु थःत दागुथें पहः यायेगु व थः स्याथें हालेगु कासा थें। झीगु भासं धायेसा “छं दाः थें या, जि ख्वये थें याये” । अंग्रेजतयेसँ मल्लतयेतः क्यन कि गोरखालीत तसकं बल्ला व अंग्रेजतयेतहेनं लिफ्यायेफु, धकाः।
जयप्रकाश मल्लँ थःगु धर्म संस्कृतिया तिबः माः वन। भविष्यवाणी यायेफुम्हं (राजगुरु?) (The prophet) जुजुयात सल्लाह बिल कि नेपाःया भविष्य श्री कुमारि माजुया ल्हातय् दु। थ्व हुनिं जुजुं सन् १७६८ ईन्द्रजात्रा नख तःजिक न्यायेका बीकल। नखः बलय नेवाःतयेसँ थ्वँ त्वन। सन् १७६८ सेप्टेम्बर १३ नखःया न्हि खुन्हुनं यक्व थ्वँ त्वन। गोरखालीतयेसँ आक्रमण याःगु उमिसं उबलय् तिनी चाल गुबलय् कुमारिया द्यःखः साला जात्रा न्ह्याये धुंकल। छत्थुं होसहास हे मदयेक जात्रा न्यायेका च्वंगु् हुलमुलय् घार्रघुर्र आक्रमण यात। अचानक आक्रमण जुइवं जयप्रकाश मल्लया छु गथे बिचाः हे याये मलासेलिं रथं थः निम्ह लानिपिं लिसें कुहां वया यलय् बिस्युं वन। पृथ्वी नारायण शाह प्वंगु रथय् थहां वना तःसःगु सः थ्वयेकुसें हाल। “आः छिमि जुजु जि खः। छिमि गुलि थ्वँ त्वनेमास्ते वः त्वं।” आपालं आपा नेवाःतयेसँ थ्वँ त्वन छाय् धाःसा उमित गोर्खालीतेसँ ख्याच्वः व धम्कि बिया आतंकित यात। गुबलेतक नेवाःतयेसँ न्हुम्ह जुजुयात थः मनाः उबलय् तक गोर्खालीतेसँ नेवाःतेगु ककुइ तलवार दिकल। थुजोगु कं हाःगु आतंकित ग्याचिकुँ याना न्हुम्ह जुजुयात नालाकाये माल। उमित मेगु लिना वनेगु गुगुं लँपु मदु।
व हे दया चिकुलाय् गुगुं पंगः मदयेक गोरखालीतयसं यल देय् थःगु याना काल। आः मल्लत ख्वप देयया चीधंगु लायेकुली च्वनाच्वन। ख्वपया लायेकू सुनांनं आक्रमण याये मफयेक तसकं बल्लाक दयेका तःगु। उकें पृथ्वीनारायणयात थ्व न न्ह्ययेथें जुयाच्वन। पृथ्वीनारायण शाहँ अंग्रेजतयेगु सल्लाह साहुतिकथं ज्या यात। ख्वपयात पिहां वये मजिक छचालिं पना नाकाबन्दि यायेगु अंग्रेजया कुतनीति वैत बाँला ताल। ख्वप दुने स्वदँ लिपा नयेत मुंका तयातःगु नयेगु नसाः सिधल। छन्हु बहनी मल्लते मथ्यापिँ सन्तानतेसँ (illegitimate children of Malla) ख्वप देसे दुहां वयेगु लुखा चायेका बिल। मल्ल जुजुपिं स्वम्हेसोतँ उपिं हे देनिगु कोथायेतुँ ज्वन। येँया जुजु जयप्रकाश मल्लँ आत्महत्या यात। पृथ्वीनारायणं तसकं दयालु उदार स्वभाव क्यनेत जयप्रकाश मल्लया सीम्ह पशुपती दिपय् हल। रणजित मल्ल, सुनां पृथ्वीनारायण शाहयात लहिगु, ब्वंकेगु, ब्वलंकेगु यात वैत मस्या, मिखा तछ्याना काँ याना हिन्दुस्ताने काशीबास छ्वया बिल। शाहतयसं यलया जुजु, तेजनरसिंहयात न्ह्यागु खँ न्यँसाँ, गुगुनँ खँ कने इच्छा मयासे अडिग जुया च्वन । तेज नरसिंह मल्लयात गाः म्हुया छचालिं प्यखें पःखाः दना च्वं नं तपुया चिकिचा प्वाःगु प्वाः छप्वाः जक ल्यंका दुने कुना बिल। छदेमा जा निन्हु तक प्वाः लिक्क तया बिल। तेज नरसिंह मल्लं जा थिया मतयेवं निन्हु लिपा, व प्वाः नं तिना बिल।
थुकथं क्याप्टेन सीयनया सल्लाह साहुति कथं हे पृथ्वी नारायण शाहं याःना यंकूगु खः। क्याप्टेन सीयनं पृथ्वीनारयणयात धाल “नेपाःया मनूत तसकं ज्या याये बल्लापिं मेहेनती, बुद्धि दुपिं उकें थुपिं ग्यानपु। झीसं थुमित न्ह्यागु कथं नं दुःख पिडा ख्याच्वः बिया आत्मबल कमजोर याना थःगु अधीनय् तया तयेमाः। सलँसः दँतक थुमित राज्य शक्तिइ थहाँ वये मफेका बीमाः। झीसं उमित हाकनं शक्तिइ वया राज्यभोग यायेगु ईच्छा उमिगु नुगलं हे हुया छ्वयेमा।” थ्व आज्जु अमानविय कडा कानुन व हिंसक ब्यवहार याना जक ताः लाके फइ। पृथ्वीनारायणं नेपाः त्याकेवं तुरुन्त हे नेवाःतय्सं आखः ब्वने, च्वये मदु याना बिल। धः, छेँ ल्ह्वने मदु आदि आदि याये मदुगु याना बिल। गुगुं कथं सुनानं यायेमते धया तःगु याःसा मृत्यु दण्डया सजाय फयेमाली। न्हापांगु पुस्तां थ्व छु खः थुइका काये मफुत। सन् १७७० य् २५०० (निद्वः व न्यासः म्ह) नेवाःतेत स्यानाबिल। निगूगु पुस्तायात तसकं मानसिकताँ बूपिं छुं याये मफुपिं याना बिल। स्वंगुगु पुस्तां निसें (थःगु इतिहासहे) मस्यूपिँ जुइका बिल।…..
पृथ्वीनारायणं स्वनिगयात थःगु ल्हातय् लाये धुंका आपलं आपा संपत्ति देसय् प्वंकुसां पुलांगु शहरयागु ख्वापाःत ह्यूगु धैगुहे भुखाय् ब्वया जक खः। स्वभाबिककथं अंग्रेजतेसँ, थ्व निर्दयी ज्यां आपालं आपा धेबाः मुंकेत ताः लात। सन् १७७६ य् मुगल सरकार धेबाः मदया कंगाल जुयेवं थःके दूगु शक्ति न्हनावन। मुगल राज्य शक्ति कोलोनीइ हिला वनेमाल।
पृथ्वीनारायण शाहं नेपाःयात कायेवं, पुलांगु बनेज्या यायेगु लँपु पना बीवं मुक्कं दथु एसियायात हे तच्वकं बामलाःगु लिच्वः लाकल। तिब्वतया आर्थिक अवस्था तसकं बामलाक प्रभावित जुसें कुहां वन। गुम्बा, धर्माबलम्बीत थःगु आर्थिक अवस्थाय् थःके जक निर्भर जुइ माल। थुकथं शान्त नेपालय् सामन्ती शासनया जन्म जुल । चीन देसयात तकं नं थुकिं बामलाःगु लिच्वः लाकल।
अंग्रेजत गोरखाली नापनं तसकं लयेमता। गोरखालीत न्हापा हे मनूया हिं म्व ल्हुइ धुंकुपिं व ल्वाना जुये यःपिं खः। थुकथं गोरखां दक्व पहाडी राज्यत त्याका यंका बिदेशी दुहां वये मदुगु देस दयेकल। बिदेशी सुं दुहां वये मदुगु राज्य दयेकुसां अंग्रेजतयेत धाःसा थुकी पंगः मदु। सन् १७८९ स गोरखालीत तसकं वयेँ चाया चीन व अंग्रेजत नाप युद्ध घोषणा यात।
(पौ ल्याः ६२)
अंग्रेज जेनरल अक्टेर्नोलीं (General Ochternoly) धाल “झीसं गोरखायात सदां इलं-मलाक्क तक्यंका तयेमा। अथे यायेवं उमिगु मतिइ (त्याकेगु, ल्वायेगु सिबें मेगु) मेगु बिचा वयेफु। लर्ड हस्तीरुं (Lord Hasting) सन् १८१७ य् थःगु न्हिछ्याना सफुतिइ च्वल, “नेपालय् शान्ति हयेत गोरखालीतेतः इलं-मलापिं याना तयेमा व उमित उमिगु देसं तापाक पित हयेमा। थुकथं गोरखाली सैनिकया जन्म जुल। नेपाल सरकारं गोरखालीतेसँ छ्वया हःगु स्वब्वलय् छब्वः धेवाः काइ। थ्व रकम नेपाल सरकारया छगू मू आर्थिक श्रोत खः।
गबलय् गोरखालीतेसँ नेपाल त्वःतल उबलय् निसें देय् दुने व देसया सिमानाय् शान्तिं खल। तर दरवार दुने धाःसा शान्तिं मखः। शाहत थः थवं ल्वानाच्वन। शाहतयसं नेपाः देय् व जनताया च्युता मका। उपिं थःगु लागिं जक सदां तक्यना जुयाच्वन। लिपा कोटपर्व जुल, कोटपर्व याना जरु बहादुर राणां शाह जुजु पाखें शक्ति थःगु ल्हातय् लाकल।
(च्वसँ न्ह्ब्वयागु उद्धरणया भास शुद्धिकरणया लागी छुँ भचा सम्पादन जूगु दु। – The Newah )
छिगु कमेन्ट् थन क्वसँ च्वयादिसँ।