– नरेशवीर शाक्य –
देय् गणतन्त्रय् दुहाँ वने धुंका न्हापां राष्ट्रीय जनगणना जुइत्यंगु दु। नेपाःया इतिहासय् थ्व स्वयां न्ह्यव झिक्वःतक जनगणना जुइधुंकूगु दु। थुकथं थ्व जनगणनाया ज्या नेपाः दुने सच्छि दँ पूवनेधुंकूगु दु। झिदँय् छकः पतिकँ जूगु थुजोगु जणगनाया आज्जु जनगणना पतिकँया दुने पाना वया च्वंगु दु। दकले न्हापां विस १९६८स याःगु जनगणनाया उद्देस्य निहित प्रयोजनयानिंतिं खःसा लिपा वना थुकिया आज्जु झ झं चकना वंगु खंकेफइ। थुजोगु जनगणनां पिदंगु लिच्वःयात राज्यं थीथी विकास कार्य प्रयोजनया निंतिं छ्यलेगु यानाच्वंगु दु। अयनँ पंचायती ब्ववस्थाया इलय् थुजोगु लिच्वःयात प्रायोजित यानाः देय् या तथ्यांकयात हे तोडमोड यानाः देसय् भास, जाति व धर्मया खँय् राज्यं दमन व शोषण यात धयागु आरोप नेपाःया बहुसंख्यक आदिवासी जनजातितय्गु दु।
नेपाः थीथी भासकत, जातजाति व धर्मावलम्वितय्गु देय् खः। नेपाःया संविधान च्वयेगु ज्याय् थुजोगु हे जनगणनाया लिधंसाय् देय् या स्थिति चित्रण याइगु खः। नेपाः दुने अनेकँ जातजाति व भासक दूगु व छुं नं जाति व भासकतय्गु बहुसंख्यक ल्याः मदुगु कारणं हे नेपाःया छगू बहुभास देय् खः धकाः नेपाःया संविधान २०४७ या संविधानय् न्ह्यथनेत संविधान निर्माणकर्तात बाध्य जूगु खः। पंचायती शासनय् नेपाः दुने ८० प्रतिसतं मयाक मनूत हिन्दु धर्मावलम्वी दु धयागु गलत तथ्याङक पिथनाः उकिया लिधंसाय् थ्व देय्या संविधानय् नेपाः हिन्दु राष्ट्र खः धका न्ह्यथनेगु कुतःयात आम जनतां ब्यापक विरोध यागु खः। ऊगु तथ्याङकय् नेपाःया थीथी भासकतयसँ न्ववाइगु भास, जाति व धर्मयात पंचायती राज्यया नीतिकथं “छगू भास, छगू धर्म, छगू संस्कृति” या नीतियात बःबिइकथं राष्ट्रीय जनगणनायात छ्यःगु खँ पुलां मजूनी। थ्व कारणं आः जुइत्यंगु राष्ट्रीय जनगणनायात नं ध्यान बिया थुकिं पिदनीगु परिणामयात गलतरुपं मछ्यलेमाः धयागु ध्यान सकसियां वनेमाःगु खनेदु।
देसय् अनेकँ राजनीतिक ह्यूपा: वयेधुंकूगु दु। जणगणनाया गलत व प्रायोजित लिच्वःया लिधंसाय् राज्यं देय् या बहुसंख्यक आदिवासी जनजातितय्त भास, जाति व धर्मया खँय् उत्पीडनय् लाकूगु कारणं हे देसय् तःधंगु राजनीतिक उथलपुथल जुगू खँय् सकसिनं ध्यान वनेमाः। देय् गणतन्त्र जुयाः संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक संविधान निर्माण यायेगु क्रमय् देय् न्ह्यानाच्वंगु दुसां आः नं छगू जाति व वर्गया मनूतय्सं थःपिनिगु निहित सोच दुने देय् यात चित्रणयानाः थःपिनिगु जातीय वर्चश्व न्ह्यथनेगु कुतः जुयाच्वंगु सकसिनं वाःचायेकाच्वंगु खँ खः। देय् आः संघीयताय् दुहाँ वनेधुंका आः या जनगणना थ्व संघीयतायात बल्लाकेत छ्यलेमाःगु खँय् विवाद मदु। अयनँ, संघीयताया विरोधी व यथास्थितिवादीत देसय् अझं ह्यूपा: हयेत लःलः धयाच्वंगु मदु। ह्यूपा:या ल्यूने थःपिन्त व्यक्तिगतरुपं जुइगु घाटायात आंकल याना समस्त देय्यात हे वन्धी यानाच्वंगु दु।
आःया जनगणना देसय् वःगु ह्यूपा:यात आत्मसात यानाः ह्यूपालँ प्राप्तजूगु उपलब्धियात संस्थागत यायेगु कुतलय् न्ह्यायेमाःगु खँय् विवाद मदु। राज्यकोषं १ अर्व १८ करोड तका खर्चयानाः थ्व झिंछक्वःगु जनगणना पूवंकेगु तातुनातःगु दु। अयनँ, अपशोचया खँ धायेमाः आः या थ्व जनगणना नं परम्परां पिहाँवना जुइफयाच्वंगु मदु। बैज्ञानिक पद्धतियात छ्यलेगु स्वयां न्हापा गुकथं जनगणना जुयाच्वंगु दु आः नं उकथं हे जक ज्यापूवंकेगु कुतः जुयाच्वंगु आभास ब्वलनाच्वंगु दु।
नेपाःया वर्तमान आज्जु संघीयता निर्माण खः। मुलुकय् सलसं दँ न्ह्यवनिसें भास, जाति, संस्कृति व धर्मय् जुयाच्वंगु उत्पीडनपाखें मुक्ति खः। स्वनिगः थौं अव्यवस्थित बसोवासया कारणं थनया जीवन कष्टकर जुयाच्जंगु दु। थनया आदिवासी नेवाः लगायतया मेमेगु जातिया मनूतय्सं जातीय स्वसाशन सहितया संघीयताया माग यानाच्वंगु दु। तर आःया जनगणनां स्वनिगः दुने, पिनेँ वया वसोवास याना वयाच्वंपिं मनूत गुलि दु, थनया आदिवासी जनता गुलि दु धयागु खँया लिच्वः पिकायेगु खँय् ध्यान बियाच्वंगु मदु। स्वनिग: दुने ब्वलनाच्वंगु अनेक समस्याया मू कारण थन अनियन्त्रित रुपं पिनेँ वयाः वसोवास यानावयाच्वंपिं मनूतय्गु ल्याः अप्व जूगु कारणं खः। थ्व कारणं यदि स्वनिगःया वसोवासया समस्या ज्यंकेगु खःसा थन पिनें वसोवास याः वयाच्वंपिं मनूत गुलि दु व थुपिं गनं वसोवास हिलावःपिं खः धयागु खँया यकिन जुइमाः। आः या जनगणना “अक्सर बसोवास” या लिधंसाय् जुइगु खँ पिदनाच्वंगु दु। अथे धयागु सु मनू अप्वः गन वसोवास याइगु खः अन हे उम्ह मनूया लगत च्वनीगु जुल। थथे जुइवलय् स्वनिगः दुने वया वसोवास यानाच्वंपिं सकलें स्वनिगःवासीकथं गणना जुइगु कारणं थनया आदिवासी जनजाति रैथानेतय्गु ल्याः स्वभावत म्हो जुइगु निश्चित हे जुल। उकथं हे गन गन आदिवासीतय्सं पहिचानया लिधंसाय् जातीय राज्यया माग यानाच्वंगु खः अनया आदिवासी जनजातितय्गु ल्याः व पिने दुहाँवया वसोवास यानाच्वंपिं मनूतय्गु खण्डित जनसख्या स्पष्ट मजुइगु कारणं अल्पसंख्यक मनूतय्गु आधारय् जातीय राज्य संभव जुइमखु धयागु तर्कयात बःबिइकथं थुगु जनगणनां ज्या याइगु निश्चित दु। खय्तला जनगणनाया तालिका २ स न्हापा बसोवास यानाच्वनागु थाय्या विषय न्ह्यसः दु। अयनँ, थूगु तालिका स्याम्पलिंगया निंतिं जक छ्यलीगु कारणं स्वनिगः दुने गनं गुलि व गवलें मनूत दुहाँवया वसोवास यानाः थनया आदिवासीतय्त अल्पसंख्याय् लाकल धयागु तथ्याङक आःया जनगणनां पिमदनीगु कारणं देसय् व:गु ह्यूपा:या सम्वाहक आःया जनगणना मजुइगु निश्चित दु।
[email protected]